Jeże będące pod ludzką opieką, które osiągnęły pod koniec listopada wymaganą masę (młode: 650 g, dorosłe 1000 g) nie powinny być wypuszczane na wolność.
Problemem w ich przezimowaniu w naturze mogą być występujące opady śniegu, silny mróz, brak dostępu do odpowiedniej ilości materiału na budowę gniazda. W skrajnych przypadkach może dojść do nagłego zahibernowania jeża bez gniazda w przypadkowym środowisku. Jeże, które osiągnęły odpowiednią masę i etap rozwoju nie powinny zimować w cieple i być stale aktywne aż do wiosny. Ma to negatywny wpływ na ich fizjologię i prawidłowy rozwój. Wykonanie opisanego poniżej domu zimowego i umieszczenie go w pomieszczeniu o odpowiednich warunkach umożliwi jeżom prawidłowe przezimowanie.
Potrzebne materiały, narzędzia i przybory
- (a) pudełko z tektury falistej z pokrywką o wymiarach ok. 28 cm x 20 cm x 22 cm, na dom do spania,
- (b) pudło z grubej tektury falistej (najlepiej trójwarstwowej), rozmiar ok. 50 cm x 80 cm, min. 50 cm wysokości,
- (c) kawałek tektury o wymiarach boku 60 cm x 6 0cm jako przegrodę,
- wodoodporny klej do papieru,
- szeroka taśma samoklejąca (opakowaniowa), taśma klejąca dwustronna,
- trzy rolki papieru toaletowego, ręczniki papierowe,
- kilka worków pasków papieru z niszczarki do dokumentów,
- gruby plik gazet,
- linoleum ok. 50 cm x 60 cm,
- ostry nóż, nożyczki, ołówek, niszczarka do dokumentów.
I etap – wykonanie „Domku do spania”
Pracę rozpoczynamy od wykonania domu do spania. Do tego celu zostanie wykorzystane pudełko (a). Na jego większej powierzchni bocznej wycinamy nożem otwór wejściowy o wymiarach 10 cm wysokości i 10 cm szerokości. Otwór wycinamy na dole, tuż nad podstawą pudła, w odległości 5 cm od jednej z krawędzi. W pokrywie pudełka należy wykonać kilka otworów dla przepływu powietrza. W tym celu wbijamy ostry nóż i przekręcamy, średnica otworów powinna wynosić ok. 1 cm. Kolejne operacje przedstawione są na zdjęciach poniżej.
II etap – wykonanie „Dużego pudła”
W dużym pudle (b) są dwie części: w jednej połowie (sypialna) mieści się domek do spania z warstwą izolacyjną z pociętych pasków papieru lub zmiętych gazet, a w drugiej połowie (hall) znajduje się żywność i woda do picia. Jeż znajduje się w niej tylko wtedy, gdy nie śpi.
Pierwszą czynnością będzie wykonanie ściany przegrody. W tym celu należy dokładnie wymierzyć szerokość i wysokość pudła, wymiary należy nanieść na przygotowany kawałek tektury (c). Wymiary należy powiększyć o ok. 5 cm z każdej strony na zakładki służące do przymocowania przegrody do dna i boków pudła. Po wycięciu przegrody należy zagiąć wszystkie zakładki w jedną stronę pod kątem prostym. Kolejna czynność to wykonanie otworu w przegrodzie. W tym celu do ściany przegrody przystawiamy centralnie pudełko domku, teraz można przy pomocy ołówka zaznaczyć na przegrodzie zarys otworu (od wnętrza domku), a następnie przy pomocy ostrego noża wycinamy go.
Po wykonaniu otworu w ścianie przegrody, możemy ją wkleić do pudła, dzieląc go na połowy. Przyklejamy ją dokładnie z obu stron szeroką taśmą klejącą, ewentualnie wzmacniamy dodatkowo wklejonymi kątownikami wykonanymi z tektury. Jeż, drapiąc pazurkami, może spowodować oderwanie taśmy i odpadnięcie ściany przegrody, dlatego należy przymocować ją bardzo solidnie! Następnie górne boczne części pokrywy pudła, po zaznaczeniu połowy, rozcinamy. Część nad sypialnią pozostawiamy, natomiast części nad hallem zaginamy do środka, mocując je do wewnętrznych ścianek pudła przy pomocy kleju lub dwustronnej taśmy klejącej. Dzięki temu dodatkowo wzmocnimy ściany oraz usztywnimy całą konstrukcję. W rogach dolnej części hallu warto przykleić wzmocnienia, np. z grubego kartonu lub linoleum (taśmą dwustronną lub klejem), zabezpieczy to przed wydrapaniem otworów. Dno hallu warto wyłożyć kawałkiem linoleum, zabezpieczy to dolną część pudła przed przemoczeniem w trakcie użytkowania.
Wnętrze domku do spania wyścielamy porwanym na kawałki i lekko pogniecionym papierem toaletowym (z trzech rolek). Pozostałe miejsce należy wypełnić pociętym na paski papierem gazetowym, do cięcia gazet najlepiej użyć niszczarki do dokumentów. Tak wypełnione pudełko przykrywamy pokrywką, w której znajdują się otwory dla przepływu powietrza.
W połowie pudła, w której będzie sypialnia, układamy na podłodze kilka warstw gazet. Wstawiamy na nie domek do spania tak, aby otwory wejściowe pasowały do siebie. Domek mocujemy do ściany przegrody, używając taśmy klejącej. Wolną przestrzeń pomiędzy domkiem i ścianami pudła wypełniamy paskami papieru z niszczarki lub zmiętym papierem gazetowym. Dzięki temu dodatkowo umocni się położenie domku do spania, a przede wszystkim zapewni odpowiednią izolację termiczną dla śpiącego jeża. Zastosowanym materiałem wypełniamy całą wolną przestrzeń pudła, aż po górne krawędzie. Na wierzch kładziemy warstwę gazet, dokładnie przykrywając całą powierzchnię. Na koniec zamykamy pudło trzema częściami pokryw, które możemy zakleić przy pomocy taśmy klejącej.
Uwaga: styropian itp. nie nadaje się jako materiał izolacyjny z powodu braku możliwości wymiany gazowej (oddychania), co w efekcie prowadzi do gromadzenia się wilgoci. Nie należy również używać takich materiałów jak siano, słoma czy liście, gdyż grozi to wystąpieniem różnych pleśni i obecności różnych form szkodliwych drobnoustrojów.
Hall znajdujący się po drugiej stronie pudła pozostaje otwarty. Kładziemy tam warstwę gazet, na której ustawiamy miseczkę z wodą oraz miseczkę z suchą karma (niezbyt duża porcja 2–3 łyżki). W tej części panuje temperatura otoczenia. W zależności od miejsca ustawienia „Hibernatora” będzie ona osiągać 0 °C lub nieco poniżej. Najlepiej do tego celu nadają się różnego rodzaju budowle ogrodowe (szopy, altanki), nieużywane garaże, strychy i piwnice oraz zabezpieczone balkony i tarasy. Należy wystrzegać się miejsc zbyt ciepłych, w których jeż nie ma możliwości osiągnięcia pełnej hibernacji, ale zapadnie w bardzo energochłonny sen, który może doprowadzić do całkowitego zużycia energii, a w efekcie nadmiernego wychudzenia i śmierci. Należy zwrócić uwagę, aby zimowe pomieszczenie jeża nie było narażone na zawilgocenia lub podsiąkanie wodą. Pomieszczenia muszą być bezwzględnie suche, nie powinno być tam również promieniowania słonecznego, które będzie miało ogromny wpływ na zmiany temperatury pomieszczenia w ciągu doby. Może to spowodować również przedwczesne rozbudzenie się jeża z hibernacji.
Teraz można przenieść jeża do „Hibernatora”
Nasz jeż bardzo dobrze toleruje obniżenie temperatury. Najprawdopodobniej tylko jedną noc spędzi w chłodnej części pudła, „hallu”. W tym przejściowym okresie należy podawać jedynie suchą karmę, tak aby jeż mógł oczyścić jelita z obciążających je resztek pokarmu oraz co jest może ważniejsze, uruchomić mechanizm hibernacji poprzez dostarczenie mu informacji o małej zawartości wody w zjadanym pożywieniu.
Jeża do „hibernatora” wprowadzamy w ciągu dnia, ustawiając go naprzeciw wejścia do sypialni. Jeże bardzo szybko wchodzą do tak przygotowanych norek. Jeżeli jeż co noc wychodzi i „rozrabia” w hallu, należy zastosować drastyczny, ale bardzo skuteczny środek. Należy po prostu przez kilka kolejnych dni wcale nie podawać jedzenia. Jedynym mankamentem tej metody jest to, że skutecznie działa przy temperaturze zewnętrznej poniżej +7 °C. Wynika to z tego, że czynnikami wywołującymi hibernację są idące w parze: niska temperatura oraz niedobór pożywienia, a bardziej spadek zawartości wody w pożywieniu. Innym czynnikiem niepełnej hibernacji może być zła lokalizacja „hibernatora”, należy go przestawić w inne miejsce, które będzie wolne od np. żył wodnych.
Jeż podczas hibernacji ciasno zatyka wejście do domku sypialnego, wypełnia je dostępnymi kawałkami papieru. Nie należy do niego zaglądać, aż do końca kwietnia! Podczas zimowania jeże od czasu do czasu budzą się, wychodzą z sypialni zostawiają odchody (te hibernacyjne są ciemnozielone), a także piją wodę i jedzą przygotowaną suchą karmę. Należy pamiętać o okresowym kontrolowaniu „hibernatora”, trzeba uzupełniać wodę w miseczce, która może zostać wypita lub też wyparuje. Sucha karma, jeśli nie zostanie zjedzona, powinna być wymieniana na świeżą co najmniej raz w miesiącu. Jeż może obudzić się również wtedy, gdy jest mu za zimno, dlatego przy bardzo niskich temperaturach należy częściej doglądać naszego śpiącego gościa. Trzeba również zwrócić uwagę na „konspiracyjne” działania jeża, który może potajemnie pracować, wydrapując dziury w kartonie, najczęściej w jego rogach. Może się przez nie wydostać na zewnątrz i zaszyć w niedostępnym miejscu, które nie zapewni mu odpowiednich warunków do przetrwania zimy.
Najlepszy okres dla hibernacji trwa od połowy listopada do końca kwietnia. W tym czasie hibernujący jeż traci do jednej trzeciej masy swojego ciała. O tym, czy jeż się obudził, można się przekonać bardzo łatwo, ponieważ w „Hallu” wszystko jest natychmiast poprzewracane do góry nogami. Wtedy musimy go wziąć z powrotem do ciepłego pomieszczenia, w którym będziemy go karmić do momentu aż odzyska swoją prawidłową masę ciała. Trwa to około tygodnia. Po tym okresie możemy wieczorem wystawić jeża w jego domku sypialnym na terytorium skąd został wzięty jesienią. Najlepiej wcześniej wybrać odpowiedni zakątek, w którym występują krzewy (żywopłot) i jest nieco „zdziczały”. Przez następne 10 dni należy przy budce umieścić miseczki, w których będziemy codziennie uzupełniać wodę i karmę, pozwoli to na usamodzielnienie się jeża i powrót do naturalnej diety.
Później jeż żyje już dziko i może radzić sobie sam!